Iako Skadarlija nema kapije, mogli bi reći da se ulaskom u ovu ulicu, iz gradske vreve poslovnog i trgovačkog Beograda, otvaraju kapije prošlog vremena za ulazak u čarobni istorijsko ambijentalni kutak.
U Skadarliji je stanovanje organizovano u zgradama i porodičnim kućama, ugostiteljstvo u nizu manjih kafana koje imaju daleku tradiciju vezanu za njene žitelje, kulturni centar je lociran u kući Đure Jakšića, trgovački lokali u nekadašnjoj Bajlonijevoj pivari, a dečiji smeh u školskoj zgradi. Svi rado dolaze da provedu veče u ovoj staroj boemskoj ulici sa željom da dožive duh prošlih vremena. No, neminovnost života je promena. Vreme je modifikovalo izgled i ponudu ugostiteljskih sadržaja ove gradske četvrti, zadovoljavajući savremene estetske, kulturne i gastronomske ukuse.
Nekada davno – „prvi Beograđanin”
Na prostoru današnje Skadarlije odvajkada je bilo ljudskih nastambi, što otkrivaju tragovi praistorijskog života prilikom kopanja temelja za nove zgrade kompleksa Bajlonijeve pivare 1892. godine. Na terenu između Skadarske i Cetinjske ulice, na dubini od dva i po metra, po zapisu naučnika dr Đorđa P. Jovanovića, nađeni su ostaci Homo primageniusa – fosili čovečije lobanje. Uzbudljivu sliku drevnosti ovog dela Beograda upotpunilo je i nekoliko otkopanih zuba izumrlog starog slona. Pretpostavlja se da je otkrivena lobanja iz prvog perioda ljudskog stanovanja na beogradskom tlu, pripadala lovcu koji je gonio antičkog slona. Naučnici su ostacima lobanje iz starijeg kamenog doba dali simboličan naziv „prvi Beograđanin“. Nažalost, ovi ostaci, kako beleži hroničar starog Beograda, Marinko Paunović, nestali su za vreme Prvog svetskog rata, kada su „sklonjeni u jednom bunaru, koji je potom bio zatrpan, pa su kasnije tragovi izgubljeni“.
Prvi objekti
Prvi objekti na predelu današnje Skadarlije izgrađeni su za vreme austrijske vladavine 1717–1739. godine. To su bili delovi fortifikacije i to bastioni Sv. Benedikta i Sv. Elizabete, a krajem 18. veka uz ove objekte podignut je i akvadukt na lukovima. Cigansko naselje u Skadarskoj ulici, po nekoliko memoarskih izvora, formirano je između 1815. i 1830. godine. Prvi pouzdani izvor o izgledu ovog dela grada je plan Beograda iz 1854. godine, gde se uočava prosečena ulica Šićan-mala, buduća Skadarska ulica. Po popisu iz 1860. godine, Beograd je imao 19.000 stanovnika i 307 kafana, od kojih je 14 bilo u Skadarskoj ulici. Beogradska opština je 1872. godine pri zvaničnoj numeraciji ulica, Ciganskoj mahali dala ime Skadarska ulica. Po podacima iz 1878. godine u Skadarskoj i okolnim ulicama bilo je izgrađeno ukupno 105 objekata, uglavnom stambenih, industrijski kompleks Male pivare, 17 bunara i Skadarska česma, ranije nazivana Ciganlija. Do danas je očuvano samo desetak kuća iz tog perioda.
Ugostiteljstvo u Skadarliji
Između dva rata, Skadarlija je pored prvenstveno stambenog, zadržala i tradicionalno ugostiteljski karakter. Jedino je pivara ostala kao industrijski kompleks. Danas ostaci turskog Beograda u Skadarliji predstavljaju turističku egzotiku, koju Beograđani čuvaju sa poštovanjem i ljubavlju prema tradicionalnom. Ovaj ambijentalni kutak Beograda koji se održao do danas, sačuvan je u jednom delu Skadarske ulice oko boemske kafane Tri šešira. Tipična je kuća iz druge polovine 19. veka u kojoj se i danas nalazi kafana Tri šešira, zborno mesto nekadašnjih boema. Na sredini mahale, ispred kasnije podignute Kuće Đure Jakšića, a kao jedini trag prošlih vremena, stajao je samo akvadukt Bulbulderskog vodovoda sa 14 lukova. To je u 19. veku bila Skadar kapija sa Skadarskom česmom.
U drugoj polovini 19. veka cigansko naselje polako iščezava, a nekadašnje kolibe smenjuju solidnije kuće koje naseljavaju zanatlije, ugostitelji i sitni činovnici. Kuće su građene spontano, pod jakim istočnjačkim uticajem, a dvorišta su bila povezana kapijama, kroz koje se moglo uvek pretrčati kod komšije. U ulici je postojao običaj gajenja lijandera posađenih u drvenim buradima. To je bila neka vrsta ograde kojom su stanovnici Skadarlije povlačili prostore ispred kuća u prijatan hlad, a ulici davali jedinstvenu atmosferu. Među skadarlijskim kućercima, polovinom 19. veka, uporedo se začinje i budući industrijski kompleks, u početku Male, a kasnije Bajlonijeve pivare. Najverovatnije tokom druge polovine 19. veka, otvorene su kafane Bums keler, Vuk Karadžić, Zlatan bokal, Miloš Obilić i Bandist i najglasovitije od svih kafana Tri šešira i Dva jelena.
Neposredna blizina Narodnog pozorišta i nekadašnje operetsko-vodviljske dvorane u današnjem bioskopu Balkan, učinili su da ceo ovaj kraj postane popularan i privlačan. Rušenjem kafane Dardaneli 1901. godine, koja se nalazila na mestu današnjeg Narodnog muzeja, u skadarlijske kafanice preselili su se glumaci, književnici, pesnici i obični namernici. Vreme posle Prvog svetskog rata unosi sa sobom pojavu džeza, igranja i šampanjca u atmosferu skadarlijskih kafana, a tridesetih godina 20. veka, rušenjem nekoliko prizemnih građevina i izgradnjom višespratnica, narušen je nekadašnji izgled ovog ambijenta.
Nastavak: Skadarlijske kafane kojih više nema
U saradnji sa Turističkom organizacijom Beograda.
