Društvene prakse i znanja u vezi s pripremom i upotrebom tradicionalnog pića od šljive – šljivovice upisane na Uneskovu Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva!
Na XVII zasedanju Uneskovog Međuvladinog komiteta za očuvanje nematerijalnog kulturnog nasleđa, 1. decembra 2022. godine, doneta je Odluka o upisu elementa Društvene prakse i znanja u vezi sa pripremom i upotrebom tradicionalnog pića od šljive – šljivovice na Uneskovu Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.
U izradi nominacije učestvovali su nosioci nasleđa, pojedinci i porodice, lokalne zajednice, institucije kulture i obrazovne institucije, nevladine organizacije, udruženja i drugi akteri koji svojim delovanjem doprinose očuvanju i prenošenju znanja i veština potrebnih za pripremu i upotrebu šljivovice. Upis na Uneskovu Reprezentativnu listu, doprineće podizanju svesti na lokalnom nivou o značaju očuvanja ovog nasleđa, ali i njegovoj međunarodnoj prepoznatljivosti.
O uzgoju šljive i šljivovici u Srbiji
Кultura gajenja i upotrebe šljive i šljivovice u Srbiji obuhvata niz znanja i veština u vezi sa uzgojem lokalno specifičnih sorti šljive, tradicionalnom ishranom, pripremom šljivovice u domaćinstvima, zanatskim znanjima i veštinama u vezi sa izradom upotrebnih predmeta koji su sastavni deo ove kulture (kazandžijski i pinterski zanat, izrada drvenih čutura), kao i korišćenjem tradicionalnog pića od šljive u svakodnevnoj i ritualnoj praksi.
Šljivovicom se nazdravlja u svečanim prilikama, značajnim kako za pojedinca i njegovu porodicu, tako i za širu zajednicu. Upotrebljava se u običajima godišnjeg i životnog ciklusa (rođenje deteta, krštenje, rođendani, proslavljanje punoletstva, svadbeni i posmrtni rituali i drugo), dok je na porodičnim slavama i kolektivnim okupljanjima neizostavno izgovaranje prigodnih zdravica kojima se izražavaju želje za zdravlje i blagostanje.
Prerada šljive u rakiju u domaćinstvima podrazumeva specifična znanja koja najčešće obavljaju muški članovi domaćinstva, dok ostali članovi porodice učestvuju u branju i skupljanju šljiva i drugim pripremnim radnjama. Proces obuhvata nekoliko faza, kao što su berba voća, sakupljanje i transport do sudova za vrenje, prerada voća i vrenje voćnog kljuka ,,džibre“, destilacija prevrelog voćnog kljuka, prepek sirove blage, ,,meke“ rakije, kao i laganim odležavanjem, u hrastovim buradima. Tokom procesa ,,pečenja“ rakije karakteristično je okupljanje muških članova porodice, prijatelja i komšija. Rakija je piće koje se služi se svakodnevno i u posebnim prilikama: na kolektivnim svečanostima, pazličitim vrstama prijema, poslovnih sastanaka, a neizostavno je u svim običajima godišnjeg i životnog ciklusa. Uz ispijanje rakije izgovaraju se zdravice uz izražavanje najboljih želja za zdravlje.
Proizvodnja šljivovice posebno je razvijena u domaćinstvima i destilerijama na području zapadne i centralne Srbije, opština: Arilje, Bajina Bašta, Valjevo, Кosjerić, Požega, Užice, Čajetina, Čačak, Кraljevo, Кragujevac, Osečina, Rekovac, Petrovac na Mlavi, Raška, Leposavić, Prijepolje, Blace, Brus, Aranđelovac
Rakija od šljive se proizvodi za kućnu upotrebu skoro u svakom seoskom domaćinstvu u kojem se gaje šljive, u regionima zapadne, centralne i istočne Srbije.
Područje zapadne i centralne Srbije, opština: Arilje, Bajina Bašta, Valjevo, Кosjerić, Požega, Užice, Čajetina, Čačak, Кraljevo, Кragujevac, Osečina, Rekovac, Petrovac na Mlavi, Raška, Leposavić, Prijepolje, Blace, Brus, Aranđelovac
Centar za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije, pripremio je nominacijski dosije za upis ovog elementa na osnovu odluke Nacionalnog komiteta za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije i Ministarstva kulture Republike Srbije. Predlagači elementa su Etnografski muzej u Beogradu i Narodni muzej Čačak.
Fotografije: Rakija bar, Dokumentacija centra za NKN
